* 1.4-Dục-Giới Tịnh-Hảo-Tâm (Kāmāvacarasobhaṇacitta)

Vi Diệu Pháp - Hiện thực trong cuộc sống

Phần -1.4

Dục-Giới Tịnh-Hảo-Tâm (Kāmāvacarasobhaṇacitta)

Dục-giới tịnh-hảo-tâm (Kāmāvacarasobhaṇa-

citta) là tâm thường phát sinh trong cõi dục-giới, thuộc về tâm-tịnh-hảo bởi vì có tịnh-hảo tâm-sở (sobhaṇacetasika) đồng sinh.

Dục-giới tịnh-hảo-tâm có 24 tâm chia 3 loại tâm:

1- Dục-giới đại-thiện-tâm có 8 tâm,

2- Dục-giới đại-quả-tâm có 8 tâm,

3- Dục-giới đại-duy-tác-tâm có 8 tâm.

Dục-giới tịnh-hảo-tâm có 24 tâm hợp với thiện nhân (kusalahetu) là vô-tham (alobhahetu), vô-sân (adosahetu), và vô-si (amohahetu) gọi là trí-tuệ, chỉ hợp với tâm có trí-tuệ mà thôi.

Giảng Giải:

Kāmāvacarakusalacitta: Dục-giới đại-thiện-tâm còn gọi là mahākusalacitta: đại-thiện-tâm.

Định-nghĩa kusalacitta rằng:

Kucchite pāpadhamme salayati kampeti viddhaṃsetīti kusalaṃ,

Tâm nào làm cho rung động hoặc tiêu diệt ác-pháp mà chư bậc thiện-trí ghê tởm, tâm ấy gọi là thiện-tâm (kusalacitta). Thiện-tâm là tâm tốt, không bị ô nhiễm, không nóng nảy, không có lỗi, cho quả an lạc. 

Kusalacitta có 5 ý nghĩa:

1- Arogayattha: nghĩa không có bệnh là không có phiền-não tham, sân, si,… làm khổ tâm. Phiền-não tham, sân, si, … gọi là bệnh, vì làm khổ tâm, khổ thân đối với chúng-sinh,

2- Sundarattha: nghĩa tốt lành là sự lợi-ích, sự an lạc đối với chúng-sinh,

3- Chekattha: nghĩa khôn ngoan, người có thiện-tâm nói năng hành động đàng hoàng tử tế,

4- Anavajjattha: nghĩa không có lỗi đáng chê trách nào cả,

5- Sukhavipāka: có quả an lạc đáng hài lòng.

Kāmāvacarakusala (Mahākusala)

Dục-giới đại-thiện-tâm (Mahākusala) phát sinh do nương nhờ 3 pháp là vedanā: thọ, ñāṇa: trí-tuệ, saṅkhāra: tác-động, nên dục-giới đại-thiện-tâm phân chia ra làm 8 loại tâm như sau: 

1- Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ,

 Dục-giới đại-thiện-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí, không cần tác-động,

2- Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ,

Dục-giới đại-thiện-tâm thứ nhì đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí, cần tác-động,  

3- Somanassasahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ,

Dục-giới đại-thiện-tâm thứ ba đồng sinh với thọ hỷ, không hợp với trí, không cần tác-động,

4- Somanassasahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ,

Dục-giới đại-thiện-tâm thứ tư đồng sinh với  thọ hỷ, không hợp với trí, cần tác-động,

 5- Upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ,

 Dục-giới đại-thiện-tâm thứ năm đồng sinh với thọ xả, hợp với trí, không cần tác-động,

6- Upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ,

Dục-giới đại-thiện-tâm thứ sáu đồng sinh với thọ xả, hợp với trí, cần tác-động,

7- Upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ,

Dục-giới đại-thiện-tâm thứ bảy đồng sinh với thọ xả, không hợp với trí, không cần tác-động,

8- Upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Dục-giới đại-thiện-tâm thứ tám đồng sinh với thọ xả, không hợp với trí, cần tác-động.

Giảng Giải 8 Dục-Giới Đại-Thiện-Tâm

* Somanassasahagata:Somanassa+sahagata

- Somanassa: thọ hỷ,

- sahagata: đồng sinh với

Somanassasahagataṃ: đồng sinh với thọ hỷ.

* Upekkhā sahagata:

- Upekkhā: thọ xả,

Upekkhāsahagataṃ: đồng sinh với thọ xả,

* ñāṇasampayutta: ñāṇa+sampayutta

- ñāṇa: trí-tuệ

- sampayutta: hợp với

ñāṇasampayuttaṃ: hợp với trí-tuệ,

ñāṇavippayutta: ñāṇa+vippayutta

- ñāṇa: trí-tuệ

- vippayutta: không hợp với

ñāṇavippayuttaṃ: không hợp với trí-tuệ,

* asaṅkhārikaṃ: không cần tác-động,

* sasaṅkhārikaṃ: cần tác-động.

Mahākusalacitta: Đại-thiện-tâm hoặc dục-giới đại-thiện-tâm có 8 tâm thuộc về dục-giới tịnh-hảo-tâm không có lỗi, cho quả an lạc, đặc biệt cho quả-tâm phát sinh nhiều hơn sức mình nghĩa là 8 dục-giới đại-thiện-tâm (mahākusala-citta) cho quả là 8 dục-giới đại-quả-tâm (mahā-vipākacitta) và 8 thiện-quả vô-nhân-tâm (ahetuka- kusalavipākacitta), gồm có 16 quả-tâm.

Dục-giới đại-thiện-tâm có khả năng biết 6 đối-tượng: sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp tốt đáng hài-lòng đối với các hạng chúng-sinh trong tam-giới gồm có 30 cõi từ cõi địa-ngục cho đến cõi trời vô-sắc-giới Phi-tưởng-phi-phi-tưởng-xứ-thiên (trừ cõi trời sắc-giới Vô-tưởng-thiên) tuỳ theo khả năng của mỗi cõi.

Dục-giới đại-thiện-tâm có thể phát sinh đối với các chúng-sinh trong cõi địa-ngục, a-su-ra, ngạ-quỷ, súc-sinh, nhân-loại, chư-thiên trong 6 cõi trời dục-giới, phạm-thiên trong 15 cõi trời sắc-giới (trừ cõi trời sắc-giới Vô-tưởng-thiên) và phạm-thiên trong 4 cõi trời vô-sắc-giới.

Dục-giới đại-thiện-tâm là tâm làm nền tảng của pháp bố-thí, pháp-hành-giới, pháp-hành-thiền-định để chứng đắc 5 bậc thiền sắc-giới, 4 bậc thiền vô-sắc-giới; pháp-hành-thiền-tuệ để dẫn đến chứng-ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả, Niết-bàn.

Dục-giới đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ đạt đến gotrabhuñāṇa có khả năng đặc biệt tiếp nhận đối-tượng Niết-bàn siêu-tam-giới, và còn làm phận sự paccavekkhaṇañāṇa quán-triệt Thánh-đạo, Thánh-quả đã chứng đắc, Niết-bàn đã chứng-ngộ, phiền-não đã diệt-đoạn-tuyệt rồi, và phiền-não chưa diệt-đoạn-tuyệt được.

Cho nên, dục-giới đại-thiện-tâm với tác-ý thiện có khả năng đặc biệt biết rộng như vậy, nên gọi là đại-thiện-tâm (mahākusalacitta).  

Dục-giới đại-thiện-tâm có 8 loại tâm do căn cứ vào 3 pháp: vedanā: thọ, ñāṇa: trí-tuệ, saṅkhāra: tác-động.

1- Đại-thiện-tâm có 8 tâm chia theo thọ:

 - 4 tâm đồng sinh với thọ hỷ,

 - 4 tâm đồng sinh với thọ xả.

2- Đại-thiện-tâm có 8 tâm chia theo trí-tuệ:

 - 4 tâm hợp với trí-tuệ,

 - 4 tâm không hợp với trí-tuệ.

3- Đại-thiện-tâm có 8 tâm chia theo tác-động:

 - 4 tâm không cần tác-động,

 - 4 tâm cần tác-động.

1- Dục-Giới Đại-Thiện-Tâm Đồng Sinh Với 2 Thọ: 

- 4 tâm đồng sinh với thọ hỷ,

- 4 tâm đồng sinh với thọ xả.

* Nếu khi chúng-sinh đang tạo phước-thiện nào có đức-tin (saddhā) trong sạch nhiều, vô cùng hoan hỷ trong phước-thiện ấy phát sinh thì tâm ấy gọi là dục-giới đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ hỷ (somanassavedanā),  

* Nếu khi chúng-sinh đang tạo phước-thiện nào có đức-tin ít, hoan hỷ không nhiều trong phước-thiện ấy phát sinh thì tâm ấy gọi là dục-giới đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ xả (upekkhāvedanā).

* Nhân Phát Sinh Thọ Hỷ

Dục-giới đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ hỷ có 6 nhân:

1- Somanassapaṭisandhikatā: Tái-sinh-tâm đồng sinh với thọ hỷ, 

2- Saddhābahulatā: Có nhiều đức-tin.

3- Visuddhadiṭṭhitā: Có chánh-kiến thanh tịnh,

4- Ānisaṃsadassāvitā: Thấy rõ quả báu của thiện-nghiệp ấy,

5- Iṭṭhārammaṇasamāyogo: Tiếp xúc với đối- tượng tốt đáng hài lòng,

6- Kassacipiḷābhāvo: Không gặp điều bất lợi  nào cả. 

* Nhân Phát Sinh Thọ Xả

Dục-giới đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ xả có 6 nhân:

1- Upekkhāpaṭisandhikatā: Tái-sinh-tâm đồng sinh với thọ xả,

2- Appasaddhatā: Có ít đức-tin

3- Avisuddhadiṭṭhitā: Có chánh-kiến không thanh tịnh

4- Ānisaṃsa adassāvitā: Không thấy rõ quả báu của thiện-nghiệp ấy,

 5- Majjhattārammaṇasamāyogo: Tiếp xúc với đối-tượng trung bình không tốt, không xấu,

6- Kassacipiḷikatā: Gặp điều bất lợi nào đó.

* Sự khác nhau của thọ hỷ, thọ xả trong đại-thiện-tâm và bất-thiện-tâm:

* Thọ hỷ đồng sinh với 4 dục-giới đại-thiện-tâm là thiện-tâm vô cùng hoan hỷ nhiều trong phước-thiện hoặc thiện-nghiệp, nên thiện-nghiệp có nhiều năng lực, có nhiều quả báu đáng hài lòng nhiều.

* Thọ hỷ đồng sinh với 4 tham-tâm là ác-tâm hoan hỷ trong ác-pháp hoặc ác-nghiệp, nên ác-nghiệp nặng, có nhiều quả khổ đáng kinh sợ.

* Thọ xả đồng sinh với 4 dục-giới đại-thiện-tâm là thiện-tâm hoan hỷ ít trong phước-thiện hoặc thiện-nghiệp, nên thiện-nghiệp có ít năng lực, có ít quả báu đáng hài lòng.

* Thọ xả đồng sinh với 4 tham-tâm là ác-tâm hoan hỷ ít trong ác-pháp hoặc ác-nghiệp, nên ác-nghiệp nhẹ, có ít quả khổ.

2- Dục-Giới Đại-Thiện-Tâm Hợp Với Trí-Tuệ:  

- 4 tâm hợp với trí-tuệ,

- 4 tâm không hợp với trí-tuệ.

* Nếu khi chúng-sinh đang tạo phước-thiện nào với trí-tuệ hiểu biết rõ sự thật chỉ có nghiệp là của riêng mình mà thôi thì dục-giới đại-thiện-tâm ấy hợp với trí-tuệ (ñāṇasampayutta),

* Nếu khi chúng-sinh đang tạo phước-thiện nào chỉ có đức-tin (saddhā) mà không có trí-tuệ hiểu biết rõ sự thật chỉ có nghiệp là của riêng mình mà thôi thì dục-giới đại-thiện-tâm ấy không hợp với trí-tuệ (ñāṇavippayutta).

Trí-tuệ đồng sinh với dục-giới đại-thiện-tâm có 2 loại trí-tuệ là:

1- Kammassakatāñāṇa: Trí-tuệ hiểu biết rõ nghiệp là của riêng mình, nghĩa là trí-tuệ hiểu biết rõ chỉ có tất cả thiện-nghiệp và bất-thiện-nghiệp (ác-nghiệp) là của riêng mình mà thôi. Ngoài tất cả nghiệp ấy ra, còn lại những gì khác trong đời này thuộc về của chung, nếu người nào có thiện-nghiệp bố-thí thì được thừa hưởng quả của nghiệp ấy một phần của chung nào trong khoảng thời gian lâu hoặc mau tuỳ theo quả của nghiệp ấy.

Ví dụ: Đất đai thuộc về của chung, người nào có phước thì được thừa hưởng phần đất đai với thời gian lâu hoặc mau tuỳ theo quả của thiện-nghiệp ấy, đến khi mãn quả của thiện-nghiệp, thì đất đai ấy lại thuộc về của người khác.

Nếu người nào có trí-tuệ kammassakatāñāṇa biết sử dụng phần của cải nào mà mình đang sở hữu, đem ra làm phước-thiện bố-thí thì thiện-nghiệp bố-thí ấy thuộc về của riêng mình.

Như vậy, biến đổi của cải tạm thời trở thành tài sản quý báu vĩnh-viễn riêng mình.

Mỗi chúng-sinh sau khi chết chỉ có thiện-nghiệp hoặc ác-nghiệp nào của mình cho quả tái sinh kiếp sau mà thôi, kiếp sau của mỗi chúng-sinh thuộc về loại chúng-sinh nào trong 4 loài chúng-sinh, cõi nào trong 31cõi giới hoàn toàn tuỳ thuộc vào quả của nghiệp ấy mà thôi.

Mỗi kiếp mới của chúng-sinh đều tích-luỹ đầy đủ tất cả mọi thiện-nghiệp, mọi ác-nghiệp từ vô số tiền kiếp của chúng-sinh ấy đã tạo từ vô thuỷ cho đến kiếp-hiện-tại không bỏ sót lại một nghiệp nhỏ nào cả. 

Người có kammassakatāñāṇa: trí-tuệ hiểu biết rõ nghiệp là của riêng mình là người có chánh-kiến thấy đúng, biết đúng theo 10 pháp chánh-kiến:

Dasavatthusammādiṭṭhi:

1- Atthi dinnaṃ: Chánh-kiến thấy đúng rằng: Phước-thiện bố-thí có quả tốt an lạc.

2- Atthi yiṭṭhaṃ: Chánh-kiến thấy đúng rằng : Phước-thiện cúng-dường có quả tốt an lạc.

3- Atthi hutaṃ: Chánh-kiến thấy đúng rằng: Đón rước, tiếp đãi có quả tốt an lạc.

4- Atthi sukatadukkatānam kammānaṃ phalaṃ vipāko: Chánh-kiến thấy đúng rằng: Đã tạo thiện-nghiệp, ác-nghiệp rồi, thiện-nghiệp cho quả an lạc, ác-nghiệp cho quả khổ.

5- Atthi ayaṃ loko: Chánh-kiến thấy đúng rằng: Có cõi giới này nghĩa là có chúng-sinh tái sinh đến cõi giới này,

6- Atthi paro loko: Chánh-kiến thấy đúng rằng: Có cõi giới khác nghĩa là chúng-sinh sau khi chết, nghiệp của họ cho quả tái sinh kiếp sau trong cõi giới khác.

7- Atthi mātā: Chánh-kiến thấy đúng rằng: Đối xử tốt với mẹ có quả tốt an lạc, đối xử xấu với mẹ có quả xấu đau khổ,

8- Atthi pitā: Chánh-kiến thấy đúng rằng: Đối xử tốt với cha có quả tốt an lạc, đối xử xấu với cha có quả xấu đau khổ,

9- Atthi sattā opapātikā: Chánh-kiến thấy đúng rằng: Có các chúng-sinh loài hoá-sinh to lớn ngay tức thì như chư-thiên 6 cõi trời dục-giới, chư phạm-thiên 16 cõi trời sắc-giới, 4 cõi trời vô-sắc-giới, chúng-sinh địa-ngục, ngạ-quỷ, a-su-ra.

10- Atthi loke samaṇabrāhmaṇā samaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ abhiññā sacchikatvā pavedenti: Chánh-kiến thấy đúng rằng: Trong đời này, có sa-môn, bà-la-môn thực-hành pháp-hành-thiền-định dẫn đến chứng đắc 5 bậc thiền sắc-giới, 4 bậc thiền vô-sắc-giới, chứng đắc các phép thần-thông, thấy rõ biết rõ cõi giới này, cõi giới khác, rồi thuyết giảng cho mọi người cùng biết, đó là điều có thật.

2- Lokiyavipassanāñāṇa: Trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới: Hành-giả thực-hành pháp-hành-thiền-tuệ có khả năng phát sinh từ trí-tuệ thứ nhất gọi là nāmarūpaparicchedañāṇa: trí-tuệ thấy rõ biết rõ phân tích rõ thật-tánh của danh-pháp, sắc-pháp đúng theo chân-nghĩa-pháp (paramattha-dhamma) là pháp-vô-ngã, không phải ta, không phải người, không phải đàn ông, không phải đàn bà, không phải chúng-sinh, v.v… chỉ là danh-pháp, sắc-pháp mà thôi.

Tiếp theo, đến trí-tuệ-thiền-tuệ thứ tư gọi là udayabbayānupassanāñāṇa: trí-tuệ-thiền-tuệ thấy rõ biết rõ sự sinh, sự diệt của danh-pháp, sắc-pháp hiện-tại do nhân-duyên sinh, do nhân-duyên diệt, nên hiện rõ 3 trạng-thái chung: trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã của danh-pháp, sắc-pháp hiện-tại, v.v… cho đến trí-tuệ-thiền-tuệ thứ 13 gọi là gotrabhu-ñāṇa: trí-tuệ-thiền-tuệ có khả năng đặc biệt tiếp nhận đối-tượng Niết-bàn siêu-tam-giới, mặc dù tâm vẫn còn là dục-giới đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ.

Trí-tuệ phát sinh có 3 cách:

1- Sutamayapaññā: Trí-tuệ phát sinh do lắng nghe chánh-pháp của bậc thiện-trí, học hỏi, nghiên cứu chánh-pháp, gọi là trí-tuệ phát sinh do học (sutamayapaññā).

2- Cintāmayapaññā: Trí-tuệ phát sinh do nghe nhiều hiểu rộng, học hỏi, nghiên cứu chánh-pháp của bậc thiện-trí làm nền tảng, rồi suy xét, tư duy sâu sắc về chánh-pháp, gọi là trí-tuệ phát sinh do tư duy (cintāmayapaññā).

3- Bhāvanāmayapaññā: Trí-tuệ phát sinh do thực-hành pháp-hành-thiền-tuệ. Trí-tuệ-thiền-tuệ thấy rõ biết rõ sự sinh, sự diệt của mỗi danh-pháp, mỗi sắc-pháp, hiện rõ 3 trạng-thái chung: trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã, gọi là trí-tuệ phát sinh do thực-hành (bhāvanāmayapaññā)

*Dục-giới đại-thiện-tâm không hợp với trí-tuệ: 

* Nếu khi chúng-sinh đang tạo phước-thiện nào chỉ có đức-tin (saddhā) mà không có trí-tuệ kammassakatāñāṇa thì tâm ấy gọi là dục-giới đại-thiện-tâm không hợp với trí-tuệ (ñāṇa-vippayutta).

Như trường-hợp người tạo phước-thiện với tác-ý thiện-tâm giữ gìn phong tục tập quán theo truyền thống của gia-đình, nên chỉ có đức-tin mà không có trí-tuệ đồng sinh với dục-giới đại-thiện-tâm ấy; hoặc khi có bạn thân đến tác-động làm phước-thiện bố-thí, người ấy có đức-tin làm phước-thiện bố-thí theo bạn thân mà không hiểu biết về kammassakatāñāṇa, nên tâm ấy gọi là dục-giới đại-thiện-tâm không hợp với trí-tuệ, v.v…

* Nhân Phát Sinh Hợp Với Trí (1)

Dục-giới đại-thiện-tâm hợp với trí có 4 nhân:

1- Paññāsaṃvattanikakammupanissayatā: Tái sinh do nương nhờ thiện-nghiệp đồng sinh với trí-tuệ,

2- Abyāpajjalokupapattiyā: kiếp tái sinh không có phiền muộn, tâm mong mỏi trong thiện-pháp, 

3- Kilesadūratā: Tránh xa mọi phiền-não,

4- Indriyaparipākatā: Có tuệ-chủ đầy đủ.

* Nhân Phát Sinh Hợp Với Trí (2)

Dục-giới đại-thiện-tâm hợp với trí có 7 nhân:

1- Paripucchakatā: Thường tìm hiểu học hỏi trong chánh-pháp,

2- Vatthuvisuddhakariyatā: Thân tâm trong sạch lẫn các thứ vật dụng sạch sẽ,

3- Indriyasamattapaṭipādanatā: Giữ gìn 5 pháp chủ (tín, tấn, niệm, định, tuệ) đều đặn với nhau,

4- Duppaññapuggalaparivajjanā: Tránh xa người thiểu trí,

5- Paññāvantapuggalasevanā: Thường hay gần gũi thân cận với bậc thiện-trí,

6- Gambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇā: Ham thích suy xét, tư-duy các chánh-pháp sâu sắc,

7- Tadadhimuttatā: Thường hướng tâm tìm hiểu chánh-pháp, để phát sinh trí-tuệ.

* Nhân Phát Sinh Không Hợp Với Trí (1)

Dục-giới đại-thiện-tâm không hợp với trí có 4 nhân:

1- Paññā asaṃvattanikakammupanissayatā: Tái sinh do nương nhờ thiện-nghiệp không đồng sinh với trí-tuệ,

2- Sabyāpajjalokupapattiyā: Kiếp tái sinh có phiền muộn, không mong mỏi trong thiện-pháp,

3- Kilesādūratā: Không tránh xa mọi phiền-não,

4- Indriya aparipākatā: Có tuệ-chủ kém.

* Nhân Phát Sinh Không Hợp Với Trí (2)

Dục-giới đại-thiện-tâm không hợp với trí có 7 nhân:

1- Aparipucchakatā: Không thích tìm hiểu học hỏi trong chánh-pháp,

2- Vatthu avisuddhakariyatā: Thân tâm không trong sạch lẫn các thứ vật dụng không sạch sẽ,

3- Indriya asamattapaṭipādanatā: Có 5 pháp chủ (tín, tấn, niệm, định, tuệ) không đều đặn, 

4- Duppaññapuggalasevanā: Thường hay gần gũi thân cận với hạng thiểu-trí,

5- Paññāvantapuggalaparivajjanā: Không gần gũi thân cận với bậc thiện-trí,

6- Gambhīrañāṇacariya apaccavekkhaṇā: Không thích suy xét các chánh-pháp sâu sắc,

7- Atadadhimuttatā: Không hướng tâm tìm hiểu chánh-pháp.

3- Đại-Thiện-Tâm Có 8 Tâm Chia Theo Tác-Động:

 - 4 tâm không cần tác-động,

  - 4 tâm cần tác-động.

* Nếu khi chúng-sinh đang tạo phước-thiện nào với sự hiểu biết, rồi tự tác-động bằng thân, khẩu, ý tạo phước-thiện ấy, không có người khác tác-động thì dục-giới đại-thiện-tâm này phát sinh không cần tác-động (asaṅkhārikaṃ).

 Dục-giới đại-thiện-tâm không cần tác-động có nhiều năng lực hơn cần tác-động.

* Nếu có bạn thân đến tác-động bằng thân, bằng khẩu làm phước-thiện nào thì người ấy mới phát sinh đức-tin làm theo phước-thiện ấy thì   dục-giới đại-thiện-tâm này phát sinh cần tác-động (asaṅkhārikaṃ).

Dục-giới đại-thiện-tâm cần tác-động có ít năng lực hơn không cần tác-động.

Trường-hợp có bạn thân đến tác-động, ta nên suy xét thế nào để cho dục-giới đại-thiện-tâm của mình trở thành không cần tác-động? 

Nếu khi nghe bạn thân đến tác-động làm phước-thiện nào thì ta nên suy xét rằng: Phước-thiện này là phước-thiện nên làm. Đó là cơ-hội tốt của ta, ta nên tạo phước-thiện ấy.

Khi ta suy xét như vậy, ta đã chuyển từ thế bị động sang thế chủ động, ta tạo phước-thiện ấy với dục-giới đại-thiện-tâm không cần tác-động.

Như trường-hợp Đức-Bồ-tát thiên nam Setaketu, tiền-kiếp của Đức-Phật Gotama, đang an hưởng mọi sự an lạc trên cõi trời Tusita (Đâu-suất-đà-thiên). Khi ấy, Đức-vua trời trong cõi trời dục-giới cùng chư-thiên, chư Đức phạm-thiên trên các cõi trời sắc-giới ngự đến hầu, chắp tay cung kính thỉnh Đức-Bồ-tát tái sinh làm người để chứng đắc thành Đức-Phật-Chánh-Đẳng-Giác, để thuyết-pháp tế độ chúng-sinh giải thoát khổ tử sinh luân hồi trong 3 giới 4 loài. 

Khi nghe lời thỉnh cầu của chư-thiên, chư phạm-thiên như vậy, Đức-Bồ-tát chưa nhận lời thỉnh cầu ấy, mà Ngài suy xét trong thời quá-khứ rằng: Đức-Bồ-tát kiếp chót tái sinh xuống làm người để trở thành Đức-Phật-Chánh-Đẳng-Giác đã xem xét như thế nào?

Theo lệ thường, chư Đức-Bồ-tát kiếp chót tái sinh xuống làm người, thường xem xét 5 điều:

1- Xem xét về thời kỳ tuổi thọ con người,

2- Xem xét về châu đến tái sinh,

3- Xem xét về xứ sở đến tái sinh,

4- Xem xét về dòng họ nơi tái sinh,

5- Xem xét về mẫu-hậu để tái sinh đầu thai.⁽[1][15]⁾

Sau khi xem xét đầy đủ 5 điều rồi, Đức-Bồ-tát Setaketu quyết định tái sinh xuống làm người, để trở thành Đức-Phật-Chánh-Đẳng-Giác, nên Ngài truyền dạy rằng:

- Này chư-thiên, chư phạm-thiên! Ta đồng ý nhận lời thỉnh cầu của các ngươi, Ta sẽ tái sinh xuống làm người trong cõi Nam-thiện-bộ-châu, tại Trung-xứ, kinh thành Kapilavatthu, trong dòng dõi Sakya, Đức-vua Suddhodana là Đức Phụ-vương, Chánh-cung-hoàng-hậu Mahāmayādevī là mẫu-hậu của ta.

Nghe Đức-Bồ-tát Setaketu truyền dạy như vậy, tất cả chư-thiên, phạm-thiên vô cùng hoan hỷ cùng nhau tán dương ca tụng Đức-Bồ-tát, rồi chắp tay cung kính xin phép trở về cõi giới của mỗi vị. 

Đức-Bồ-tát thiên nam Setaketu quyết định chuyển-kiếp (cuti) từ cõi trời Tusita, tái-sinh (paṭisandhi) đầu thai với dục-giới đại-quả-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí, không cần tác-động làm phận-sự tái-sinh vào lòng bà Chánh-cung-hoàng-hậu Mahāmayādevī vào canh chót đêm rằm tháng 6 (âm lịch).

* Nhân Phát Sinh Không Cần Tác-Động

Dục-giới đại-thiện-tâm phát sinh không cần tác-động có 6 nhân:

1- Asaṅkhārikakammajanitapaṭisandhikatā: Tái-sinh-tâm phát sinh từ dục-giới đại-thiện-tâm không cần tác-động, 

2- Kallakāyacittatā: Có thân tâm an lạc,

3- Sītuṇhādīnaṃ khamanabahulatā: Có đức-tính nhẫn-nại chịu đựng thời tiết nóng, lạnh, v.v…

4- Kattabbakammesu diṭṭhānisaṃsasatā: Đã từng thấy kết quả trong công việc mình sẽ làm,

5- Kammesu ciṇṇavasitā: Có tính chuyên môn trong công việc mình sẽ làm.

6- Utubhojanādīsappāyalābho: Được thời tiết tốt, vật thực đầy đủ, v.v…

* Nhân Phát Sinh Cần Tác-Động

Dục-giới đại-thiện-tâm phát sinh cần tác-động có 6 nhân:

1- Sasaṅkhārikakammajanitapaṭisandhikatā: Tái-sinh-tâm phát sinh từ dục-giới đại-thiện-tâm cần tác-động, 

2-Akallakāyacittatā: Thân tâm không có an lạc,

3- Sītuṇhādīnaṃ akhamanabahulatā: Không có đức-tính nhẫn-nại chịu đựng thời tiết nóng, lạnh, ..

4- Kattabbakammesu adiṭṭhānisaṃsasatā: Không thấy kết quả trong công việc mình sẽ làm.

5- Kammesu aciṇṇavasitā: Không có tính chuyên môn trong công việc mình sẽ làm.

6- Utubhojanādī asappāyalābho: Găp thời tiết xấu, vật thực thiếu thốn, v.v…

Dục-Giới Đại-Thiện-Tâm Chia Theo Nhân:

Dục-giới đại-thiện-tâm có 8 tâm chia theo nhân (hetu) có 2 loại:

1- Tihetukakusalacitta: 4 dục-giới đại-thiện-tâm có đủ tam-nhân là vô-tham, vô-sân, vô-si (trí-tuệ),

2- Dvihetukakusalacitta: 4 dục-giới đại-thiện-tâm chỉ có nhị-nhân là vô-tham, vô-sân, không có vô-si (trí-tuệ).

* Dục-giới đại-thiện-tâm có đủ tam-nhân do nguyên-nhân nào?

Hành-giả khi đang tạo phước-thiện như bố-thí, giữ giới, thực-hành pháp-hành-thiền-định, pháp-hành-thiền-tuệ, v.v… do dục-giới đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ kammassakatāñāṇa hoặc lokiyavipassanāñāṇa, nên có đủ tam-nhân là vô-tham, vô-sân, vô-si (trí-tuệ).  

* Dục-giới đại-thiện-tâm chỉ có nhị-nhân do nguyên-nhân nào?

Trong khi hành-giả đang tạo phước-thiện như bố-thí, giữ giới, thực-hành pháp-hành-thiền-định, pháp-hành-thiền-tuệ, v.v…do dục-giới đại-thiện-tâm không hợp với trí-tuệ kammassakatā-ñāṇa hoặc lokiyavipassanāñāṇa, nên chỉ có nhị-nhân là vô-tham và vô-sân, mà không có vô-si.  

Dục-Giới Đại-Thiện-Tâm

Dục-giới đại-thiện-tâm có 8 tâm, tác-ý tâm-sở (cetanācetasika) đồng sinh với 8 dục-giới đại-thiện-tâm gọi là 8 dục-giới đại-thiện-nghiệp.  

Dục-giới đại-thiện-nghiệp phát sinh có 2 cách:

1- Dục-giới đại-thiện-nghiệp do nương nhờ thân, khẩu, ý tạo 10 dục-giới đại-thiện-nghiệp (kāmāvacarakusalakamma),

2- Dục-giới đại-thiện-nghiệp tạo 10 phước-thiện (puññakiriyāvatthu).

1- Dục-Giới Đại-Thiện-Nghiệp Do Nương Nhờ 3 Môn:

Dục-giới đại-thiện-nghiệp phát sinh do thân gọi là thân-thiện-nghiệp, có 3 loại:

- Tránh xa sự sát-sinh,

- Tránh xa sự trộm-cắp,

- Tránh xa sự tà-dâm.

2- Dục-giới đại-thiện-nghiệp phát sinh do khẩu gọi là khẩu-thiện-nghiệp, có 4 loại:

- Tránh xa sự nói dối,

- Tránh xa nói lời chia rẽ,

- Tránh xa nói lời thô tục,

- Tránh xa nói lời vô ích.

3- Dục-giới đại-thiện-nghiệp phát sinh do ý gọi là ý-thiện-nghiệp, có 3 loại: 

- Tâm không tham lam của cải người khác,

- Tâm không thù hận người khác,

-Tâm có chánh-kiến thấy đúng, hiểu đúng theo thật-tánh của các pháp .

2- Dục-Giới Đại-Thiện-Nghiệp Phát Sinh Từ 10 Phước-Thiện (Puññakiriyāvatthu):

Dục-giới đại-thiện-nghiệp phát sinh từ 10 phước-thiện (puññakiriyāvatthu):

1- Phước-thiện bố-thí,

2- Phước-thiện giữ-giới là giữ thân, khẩu ở trong giới của mình,  

3- Phước-thiện hành-thiền là thực-hành pháp-hành-thiền-định, pháp-hành-thiền-tuệ,  

4- Phước-thiện cung-kính những bậc tôn kính,  

5- Phước-thiện hỗ-trợ giúp đỡ người trong việc phước-thiện,  

6- Pattidānakusala: Phước-thiện hồi-hướng phần phước-thiện của mình đến cho những người khác, những chúng-sinh khác,  

7- Pattānumodanākusala: Phước-thiện hoan-hỷ nhận phần phước-thiện của người khác hồi-hướng, hoặc chia sẻ,

8- Dhammasavanakusala: Phước-thiện nghe pháp là lắng nghe chánh-pháp của Đức-Phật,

9- Dhammadesanākusala: Phước-thiện thuyết- pháp là thuyết giảng chánh-pháp của Đức-Phật,  

10- Diṭṭhujukammakusala: Phước-thiện chánh-kiến đó là kammassakatāsammādiṭṭhi:chánh-kiến thấy đúng, hiểu đúng nghiệp là của riêng họ.  

Puññakiriyāvatthu có 10 pháp đều thuộc về ý-thiện-nghiệp đồng sinh với dục-giới đại-thiện-tâm có đối-tượng theo mỗi pháp ấy.

10 phước-thiện này được gom lại thành 3 nhóm:  

1- Nhóm phước-thiện bố-thí gồm có 3 pháp:

- Phước-thiện bố-thí,

- Phước-thiện hồi-hướng,

- Phước-thiện hoan-hỷ.

2- Nhóm phước-thiện giữ-giới gồm có 3 pháp:

- Phước-thiện giữ-giới,

- Phước-thiện cung-kính,

- Phước-thiện hỗ-trợ. 

3- Nhóm phước-thiện hành-thiền gồm có 4 pháp:

- Phước-thiện hành-thiền,

- Phước-thiện nghe pháp,

- Phước-thiện thuyết-pháp,

- Phước-thiện chánh-kiến.

Tuy nhiên, phước-thiện chánh-kiến rất cần cho cả 3 nhóm, để hỗ-trợ cho mỗi phước-thiện có nhiều năng lực.

Nhân Phát Sinh Dục-Giới Đại-Thiện-Tâm

Nhân phát sinh dục-giới đại-thiện-tâm cần phải nương nhờ ‘yonisomanasikāra’ do trí-tuệ biết rõ trong tâm đúng theo thật-tánh của các pháp. Để có yonisomanasikāra, cần phải nương nhờ cả nhân quá-khứ lẫn nhân hiện-tại, có 5 nhân:

1- Pubbekatapuññatā: Đã từng tạo phước- thiện tích luỹ từ những kiếp trước,

2- Paṭirūpadesavāsa: Sinh sống ở nơi thuận lợi có Phật-giáo,

3- Sappurisupanissaya: Được gần gũi thân cận với bậc thiện-trí trong Phật-giáo,

4- Saddhammassavana: Lắng nghe chánh- pháp của Đức-Phật,

 5- Attasammāpaṇidhi: Tâm biết đúng trong chánh-pháp.

Nhân phát sinh yonisomanasikāra gồm có 5 nhân, nhân đầu tiên nương nhờ phước-thiện đã từng tích luỹ từ những kiếp quá-khứ, còn lại 4 nhân nương nhờ phước-thiện kiếp-hiện-tại.

Cho nên, bậc thiện-trí biết mình đang sống ở nơi không thuận lợi vì không có Phật-giáo thì nên tìm đến sống nơi thuận lợi có Phật-giáo, để có cơ-hội gần gũi thân cận với bậc thiện-trí trong Phật-giáo, được nghe chánh-pháp của bậc thiện-trí, thực-hành theo pháp-hành-thiền-tuệ, để mong giải thoát khổ tử sinh luân hồi trong tam-giới.

Vipākacitta: Quả-Tâm

Ý-Nghĩa Quả-Tâm 

Định nghĩa: Aññamaññavisiṭṭhānaṃ kusalākusalānaṃ pākāti vipākā.

Các pháp nào là quả của thiện-tâm, bất-thiện-tâm có tính chất đặc biệt khác nhau, các pháp ấy gọi là các quả (vipāka). 

Đặc biệt khác nhau là:

- Thiện-tâm có quả tốt, an lạc iṭṭhaphala,

- Bất-thiện-tâm có quả xấu, khổ aniṭṭhaphala.

Pháp gọi là quả có 2 loại:

1- Mukhyaphala: Quả-trực-tiếp đó là vipāka-citta: quả-tâm và tâm-sở đồng sinh với quả-tâm ấy thuộc về nāmadhamma: danh-pháp. 

2- Sāmaññaphala: Quả-thông-thường là kammajarūpa: sắc-pháp sinh do nghiệp đó là  pasādarūpa (5 tịnh-sắc), bhāvarūpa (2 sắc-giới-tính), hadayavatthurūpa (1 ý-sắc-căn), jīvitarūpa (1 sắc mạng-chủ), … thuộc về sắc-pháp.

Vipāka trong phần này là vipākacitta: quả-tâm và tâm-sở đồng sinh với quả-tâm ấy thuộc về nāmadhamma: danh-pháp.

Vipākacitta: quả-tâm gồm có 36 hoặc 52 tâm chia theo 4 cõi-giới như sau:

1-Dục-giới quả-tâm gồm có 23 tâm có 2 loại:

* Bất-thiện-quả-vô-nhân-tâm có 7 tâm là quả của 12 bất-thiện-tâm,

* Thiện-quả-vô-nhân-tâm có 8 tâm là quả của 8 dục-giới đại-thiện-tâm,

* Hữu-nhân dục-giới đại-quả-tâm có 8 tâm là quả của 8 dục-giới đại-thiện-tâm.

Như vậy, 8 dục-giới đại-thiện-tâm đặc biệt  có 16 quả-tâm là 8 hữu-nhân dục-giới đại-quả-tâm và 8 thiện-quả vô-nhân-tâm.

2- Sắc-giới-quả-tâm có 5 tâm là quả của 5 sắc-giới-thiện-tâm.

3- Vô-sắc-giới-quả-tâm có 4 tâm là quả của 4 vô-sắc-giới-thiện-tâm.

4-Siêu-tam-giới-quả-tâm có 4 hoặc 20 tâm là quả của 4 hoặc 20 Siêu-tam-giới-thiện-tâm.

Hay nói cách khác Thánh-quả-tâm có 4 hoặc 20 tâm, là quả của 4 hoặc 20 Thánh-đạo-tâm. 

* Trong quyển sách nhỏ “Vi-diệu-pháp hiện thực trong cuộc sống” này chỉ giảng giải về 12 bất-thiện-tâm và 8 dục-giới đại-thiện-tâm mà thôi, nên chỉ giảng giải quả-tâm của 20 tâm ấy là 7 bất-thiện-quả-vô-nhân-tâm là quả của 12 bất-thiện-tâm, 8 thiện-quả-vô-nhân-tâm là quả của 8 dục-giới đại-thiện-tâm, 8 dục-giới đại-quả-tâm là quả của 8 dục-giới đại-thiện-tâm mà thôi, không đề cập đến 5 sắc-giới-quả-tâm, 4 vô-sắc-giới-quả-tâm, 4 hoặc 20 siêu-tam-giới-quả-tâm đó là 4 hoặc 20 Thánh-quả-tâm.

Vipākacitta: Quả-Tâm

Vipākacitta: Quả-tâm có tính chất như thế nào?

* Vipākacitta: Quả-tâm là tâm không phải làm cho phát sinh, hễ có thiện-nghiệp (kusala-kamma) nào, bất-thiện-nghiệp (akusalakamma) nào là nhân thì chắc chắn có quả-tâm (vipāka-citta) ấy là quả phát sinh.

* Vipākacitta: Quả-tâm là tâm không cần sự cố gắng tinh-tấn nào cả, có năng lực yếu, khác với thiện-tâm, bất-thiện-tâm, duy-tác-tâm có năng lực. 

* Dục-giới quả-tâm có 23 tâm:

- Dục-giới đại-quả-tâm có 8 tâm, là quả của 8 dục-giới đại-thiện-tâm.

- Thiện-quả-vô-nhân-tâm có 8 tâm, cũng là quả của 8 dục-giới đại-thiện-tâm.

- Bất-thiện-quả-vô-nhân-tâm có 7 tâm, là quả của 12 bất-thiện-tâm.

Dục-Giới Đại-Quả-Tâm

Sahetukakāmavacaravipākacitta: Hữu-nhân dục-giới đại-quả-tâm hoặc gọi là mahāvipāka- citta: dục-giới đại-quả-tâm, có 8 tâm là quả của 8 dục-giới đại-thiện-tâm tương xứng với nhau về thọ (vedanā), về trí (ñāṇa), về tác-động (saṅkhāra).

Ví dụ: *Dục-giới đại-thiện-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí, không cần tác-động có quả-tâm tương xứng là:

*Dục-giới đại-quả-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí, không cần tác-động.

Cho nên, dục-giới đại-quả-tâm cũng có 8 tâm như 8 dục-giới đại-thiện-tâm như sau:  

1- Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ,

 Dục-giới đại-quả-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí, không cần tác-động,

Dục-giới đại-quả-tâm thứ nhì đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí, cần tác-động,

3- Somanassasahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ,

Dục-giới đại-quả-tâm thứ ba đồng sinh với thọ hỷ, không hợp với trí, không cần tác-động,

4- Somanassasahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ,

Dục-giới đại-quả-tâm thứ tư đồng sinh với thọ hỷ, không hợp với trí, cần tác-động,

 5- Upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ,

 Dục-giới đại-quả-tâm thứ năm đồng sinh với thọ xả, hợp với trí, không cần tác-động,

6- Upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ,

Dục-giới đại-quả-tâm thứ sáu đồng sinh với thọ xả, hợp với trí, cần tác-động,

7- Upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ,

Dục-giới đại-quả-tâm thứ bảy đồng sinh với thọ xả, không hợp với trí, không cần tác-động,

8- Upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Dục-giới đại-quả-tâm thứ tám đồng sinh với thọ xả, không hợp với trí, cần tác-động.

Dục-giới đại-thiện-tâm khác với dục-giới đại-quả-tâm như sau: 

* Dục-giới đại-thiện-tâm là tâm có dục-giới đại-thiện-nghiệp, do nương nhờ nơi 3 môn: thân, khẩu, ý, tạo 10 thiện-nghiệp, và tạo 10 phước-thiện (puññakiriyāvatthu) cho quả an lạc trong kiếp-hiện-tại và vô số kiếp vị-lai.

* Dục-giới đại-quả-tâm là quả-tâm của dục-giới đại-thiện-tâm không phải cố gắng tinh-tấn làm cho quả-tâm phát sinh, bởi vì dục-giới đại-quả-tâm đã thừa hưởng quả rồi, không còn cho quả tiếp tục nữa.

* Dục-giới đại-thiện-tâm có 38 tâm-sở đồng sinh. Trong 38 tâm-sở ấy có 5 tâm-sở là bi-tâm-sở, hỷ-tâm-sở, chánh-nghiệp-tâm-sở, chánh-ngữ-tâm-sở, chánh-mạng-tâm-sở, mỗi tâm-sở đồng sinh với dục-giới đại-thiện-tâm tuỳ theo mỗi đối-tượng mà tâm-sở ấy đồng sinh.

* Dục-giới đại-quả-tâm có 33 tâm-sở đồng sinh. Trong 33 tâm-sở ấy không có 5 tâm-sở là bi-tâm-sở, hỷ-tâm-sở, chánh-nghiệp-tâm-sở, chánh-ngữ-tâm-sở, chánh-mạng-tâm-sở đồng sinh với dục-giới đại-quả-tâm, bởi vì không có đối-tượng.

Tuy nhiên, 8 dục-giới đại-thiện-tâm và 8 dục-giới đại-quả-tâm có tính-chất tương xứng với nhau về thọ-tâm-sở, trí-tuệ-tâm-sở và tác-động.

Phận-Sự Của Dục-Giới Đại-Quả-Tâm

Phận sự của 8 dục-giới đại-quả-tâm có 4 là:

1- Dục-giới đại-quả-tâm làm phận sự tái-sinh kiếp sau, gọi là paṭisandhikicca,

2-  Dục-giới đại-quả-tâm làm phận sự giữ gìn bảo-hộ kiếp chúng-sinh ấy, gọi là bhavaṅgakicca.

3- Dục-giới đại-quả-tâm làm phận sự chuyển-kiếp ấy (chết), gọi là cutikicca,